نگاهی به آيين‌های عيد فطر در ايران و چند كشور اسلامی ديگر
تعطیلی سه روزه عید فطر باعث خوشنودی مردم عرب خوزستان شده است
ایسنا:به گفته يك دوستدار ميراث فرهنگي؛ همان‌گونه که به جا آوردن فرایض و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در روزهای اولیه و میانی در بین اقوام و ملل مختلف متفاوت و زیبا است روزهای پایانی آن نیز در بین اقوام مسلمان به شیوه‌های متفاوتی به اجرا گذاشته می‌شود.
قاسم منصور آل‌كثير در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خوزستان بيان كرد: قوم‌های مختلف مسلمان همچون عرب‌های خوزستان در ماه مبارک رمضان برای خود آیین‌های جالب توجهی دارند. برای نمونه می‌توان به مسلمانان اندوزی اشاره کرد. ماه مبارک رمضان در کشور اندونزی با برگزاري مراسمی به نام "حلال به حلال" به معنی روز مصالحه و آشتی در مساجد همراه است. در شب عید فطر نیز مسلمانان اندونزی به کوچه و خیابان‌ها می‌روند و ندای الله اکبر را سر میدهند و با زدن طبل و نواختن موسیقی عید فطر را به یکدیگر تبریک میگویند. مسلمانان هندی نیز در پایان ماه رمضان جشن می‌گیرند. یکی از آداب و رسوم زیبای مسلمانان هند این است که در این روز دختران هندی حنا به دست‌های خود می‌بندند.
وي افزود: در مالزی عید فطر را بیشتر به نام‌های "هری‌رایا" و یا "عیدالفطری" مي‌خوانند. هری‌رایا در لغت به معنی "روز جشن" است. در فرهنگ مالزی شب بیست‌وهفتم ماه رمضان "توجوه لیکور" خوانده می‌شود که به معنی عدد بیست و هفت است. در طی این شب‌ها مردم اين كشور با روشن کردن شمع‌ها و چراغ‌های نفتی که پلیته نامیده می‌شود در جلوی خانه‌ها و آذین‌بندی و چراغانی کردن خیابان‌ها به استقبال عید فطر می‌روند. عید سعید فطر در کشو‌های حوزه خلیج فارس نیز از رنگ و بوی خاصی برخوردار است. آن طور که شنيده‌ایم در این کشو‌رها روز عید فطر درب‌های کاخ برای دیدار از پادشاه یا امیر آن سرزمین باز است.
او خاطر نشان كرد: در مصر نیز آداب و رسوم جالبی وجود دارد. مسلمانان مصر مانند دیگر مسلمانان جهان عید سعید فطر را گرامی می‌دارند. آنها یک هفته قبل از فرا رسیدن عید فطر به استقبال این روز رفته و مراسم خاصی که برگرفته از میراث گذشتگان آنها است و با گذشت زمان نیز آن را حفظ کرده‌اند برگزار می‌کنند. جالب‌تر آن که شب عید فطر مصری‌ها آوازهای خاصی که یکی از آنها "این شب عید" است را می‌خوانند. در امارات متحده عربی نیز همچون عرب‌های خوزستان به دلیل داشتن مراسم قبل از عید معمولا یک روز قبل از فرا رسیدن عید نیز تعطیل است.
آل‌كثير توضيح داد: در کشور ما در بین اقوام مختلف در روزهای پایانی ماه مبارک آداب و رسومی وجود دارد از جمله هموطنان ترکمن هستند که سه روز قبل از فرا رسیدن عید فطر به نظافت و خانه تکانی مي‌پردازند که به کرگون (روز نظافت و خانه تکانی) مشهور است. روز بعد از کرگون، "قوقین" نام دارد. قوقین از ریشهٔ «قوق» یعنی (بو ) برگرفته شده است. در این روز نان‌های روغنی به نام «چاطوقی»، «پوستیق»، «بؤرک» و «بیشمه» پخته و ميان همسایه‌ها و خویشاندان پخش می‌کنند. اقوام هموطن دیگرمان همچون کردها، بلوچ و....نیز آداب و رسومی زیبایی دارند.
وي ادامه داد: مردم عرب خوزستان داراي آداب و رسوم جالبی هستند. البته دقت بفرمایید وقتی می‌گویم عرب‌های خوزستان منظور این نیست که دیگر عرب‌های ایران این رسوم‌ها را ندارند بلكه به دلیل کثرت جمعیت عرب ایران در خوزستان این را بیان می کنم و شما آن را تعمیم به کل عرب‌های ایران بدهيد زيرا مراد کل عرب‌های ایران است كه چنين رسوم‌هايي در بین آنها جاري است؛ چه در خوزستان باشد چه خارج از آن. در شهر‌هاي متعدد ايران همانند مشهد، شیراز، بوشهر، بندرعباس و ایلام نیز اقوام عرب وجود دارد. از جمله این مراسم سنتی می‌توان به روزهای پایانی ماه مبارک رمضان اشاره کرد. 2 روز پایانی ماه رمضان در بین عرب‌های خوزستان دارای اسامی خاصی هستند.
اين دوستدار ميراث فرهنگي گفت: عرب‌های خوزستان روز دوم قبل ازعید را "ام‌الوسخ" و یک روز مانده به عید را "ام‌الحلس" می‌نامند. ام‌الوسخ به معنای روز "چرکین" می‌باشد. در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس جدید برای منزل خرید می‌کنند و خانه را برای فرا‌رسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از ام‌الوسخ را ام‌الحلس می‌نامند. ام‌الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی می‌باشد به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی كه در آن جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. البته واژه حلس دیگر کمتر به کار برده می شود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطه مقابل ام‌الوسخ است. عرب‌های خوزستان برای خرید عید در روزهای پایانی ماه مبارک روانه بازار شده و از کوچک تا بزرگ آنها لباس‌های جدید و نو می‌خرند.
او يادآور شد: در این روزها شاهد ازدحام زيادی در بازار شهر‌ها به خصوص اهواز هستیم. خریدهای عید نیز جالب توجه است. به غیر از لباس‌های نو و لباس‌های محلی همچون دشداشه، عگال، شیله (روسری) و عبا خریدهای سنتی نیز در سبد خرید مردم مشاهده مي‌شود. از جمله مي‌توان به خرید عود، بخور و دله‌های قهوه که عرب‌ها برای پذیرایی و اکرام مهمانان خود و جوشاندن قهوه در آن استفاده مي‌كنند، نام برد. نحوه پذیرایی و تعارف قهوه دارای آداب خاص و منظمی است. در شب عید و هنگام اعلام رؤیت هلال ماه مردم عرب طبق عادات خود در مساجد تکبيرگویان این عید را اعلام می‌کنند به طوري كه صدای تکبیر فضای عرفانی خاصی را برای دقایقی در شهر‌ها به وجود می‌آورد. در اين روز بچه‌ها در کوچه و پس کوچه‌ها به شادی و سرور می‌پردازند.
آل‌كثير تصريح كرد: در روز عيد فطر اگر کدورتی در ميان بزرگان بوده گذشت کرده و آن را با روبوسی کنار مي‌گذارند. در روز عید فطر بعد از به جا آوردن فرایض ماه مبارک رمضان و نماز عید از آداب و رسومي گه اجرا مي‌شود و هم چنان پا به جا مانده این است که افراد یک محله در ابتدا برای تبریک عید به خانه همسایه‌های عزادار محله خود می‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و بی‌مصیبت می‌کنند. پس از آن نوبت به بزرگان محله می‌رسد. از جمله حرکات زیبایی که در روز عید شاهد آن هستیم باز بودن درب خانه‌ها می‌باشد كه همسایه‌ها با شعارهای "یا الله" و "عیدکم مبارک یا اهل البیت" وارد خانه‌ها شده و جملات "عیدکم مبارک" و "ایامکم سعیده "و "الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة" که ورد زبان کوچک و بزرگ و زن و مرد است را از آنان به گوش مي‌رسد. در میان عشایر نیز مردم با "هوسه" و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم جمع می‌شوند. برخي در اين مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) گوش‌ها را نوازش می‌دهد.
وي افزود: نکته قابل توجه‌ای که امسال شاهد آن هستیم تعطیلات سه روزه عید است که باعث خوشنودی بسیاری از اقوام شامل عرب‌های خوزستان شده و این مهم باعث آسودگی خاطر مردم برای رسیدگی به خریدهای عید و دید و بازدیدهای بسیار آنان شد. در این جا از کلیه متولیان امر در خوزستان و مقام ریاست جمهوری برای عنایت به مراسم عید فطر و تعطیلی سه روزه آن تشکر خود را به جا می آورم. نباید فراموش شود که عید فطر از اعیاد اسلامی در کشورمان است. با این حال نگاه به این عید اسلامی در مناطق مختلف ایران متفاوت است. به عنوان مثال در تهران و مناطق مرکزی و شمال غرب ایران، عید فطر حداکثر عید اسلامی ساده و عادی است و آيین‌های آن نیز به برگزاري نماز عید فطر و تبریک معمولی خلاصه می شود اما در دیگر مناطق ایران روز عید فطر، عید معمولی و روز عادی نبوده بلکه مراسم و آیین‌های سنتی بسیاری همان گونه که پیش‌تر ذکر کردم برای این عید وجود دارد.
اين دوستدار ميراث فرهنگي بيان كرد: تمامي آداب و رسوم ذكر شده جزوی از فرهنگ، هویت و باورهای این بخش از مردم کشور است. وجود این آیین‌ها و عدم استحاله آنها نشان دهنده فرهنگ و هویتي ریشه‌دار در ميان آنان است. به جا آوردن آن همه رسومات و دید و بازدید‌ها آن هم در یک روز واقعا برای هموطنانی که این عید به عنوان عید اول آنان محسوب می‌شود کم لطفی بود. همیشه این سوال براي ما مطرح بوده که آیا تمام مراسم‌هاي عید ملی نوروز را می شود در یک روز به جا آورد؟ زیرا عید فطر و آیین‌های قبل، هنگام عید و بعد از آن به حدی برای مردم عرب خوزستان زیاد هستند که در یکی ـ دو روز نمي‌توان آنها را خلاصه کرد. در آخر گفته‌ام را با جمله‌ای از امام علی (ع) درباره عید فطر به پایان می‌ر سانم: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه، و شكر قيامه، و كل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد».
این وبلاگ مختص درج نوشته ها