بروال-الاهواز

صدیقة محمودی

تصویربرداری توانایی دیدن جهان از دیدگاه های متفاوت
رضا عبیات متولد سال 1361در شهر اهواز است. عبیات در هنرستان سینما به تحصیل پرداخت و این آغاز فعالیت ها و ورود او به عرصه فیلم کوتاه بود.

او در دانشگاه به تحصیل در رشته فیلمبرداری مشغول شد و بعد از اتمام تحصیلات به ساخت فیلم کوتاه روی آورد امابعد ازمدتی به صورت تخصصی تصویر برداری را ادامه داد. 

چه چیزی باعث شد که فیلمسازی را رها کنید و به تصویربرداری بپردازید؟
-    اوایل کارگردانی می کردم، بعد به این نتیجه رسیدم که به تصویر گرایش بیشتری دارم. پس از آن مدتی طولانی به عکاسی پرداختم، هر چند در کار عکاسی به موفقیت های زیادی رسیدم ولی به دلیل فردی بودن این هنر گرایشم به سمت تصویربرداری تغییر یافت. با تصویربرداری مستند دیوار ساخته آرش کوردسالی به تصویربرداری مستند علاقمند شدم. قبلا نیز فیلم داستانی هم تصویربرداری کردم ولی حالا بعد از گذشت هشت سال دوباره به تصویربرداری کارهای  داستانی علاقه پیدا کردم.

 تفاوت تصویربرداری در کار مستند و داستانی را در چه می دانید؟
-    تصویربرداری فارع از مسائل فنی مجموعه دانش است و مانند هر فعالیت دیگر به مهارت نیاز دارد اما چه نوع مهارتی؟ در یک کلام می توان گفت تصویربرداری توانایی دیدن جهان از دیدگاه های متفاوت است. من هیچ تفاوتی بین مستند و داستانی نمی بینم و تصویربرداری هر دوگونه برایم مهم است. ولی معتقدم در کار مستند زندگی بیشتر جریان دارد.

درست است در کارهای مستند زندگی جریان دارد و همین زنده بودن صحنه های فیلم است که باعث می شود این نوع فیلم سازی با داستانی تفاوت قایل شویم وبه طبع تصویربرداری این کار نیز با فیلم داستانی تفاوت دارد نظرتان راجع به این موضوع را می خواهم بدانم؟
-    در تصویر برداری مستند خلاقیت در انتخاب خوب است یعنی بتوانیم انتخاب خوبی داشته باشیم و از فضا به نحو احسن استفاده کنیم اما در کار داستانی تصویربردار فضا را به وجود می آورد در واقع خلاقیت در به وجود آوردن فضای جدید است. بعضی از تصویربردارها معتقدند که تنها باید در حیطه مستند کار کنند. به نظرم یک تصویربردار خوب کسی است که بتواند در هر دو کار فضا را بشناسد و طبق  فضا تصویر بگیرد.

پس به نظر شما یک تصویربردار مستند لازم است کار داستانی هم انجام بدهد؟
-    بله نیاز هست. یک تصویربردار مستند به بازسازی تصاویر وساخت تصاویر نیاز پیدا می کند واین تجربیات در کار داستانی بهترصورت می گیرد.

تصویر برداری مستندهای داستانی و بازسازی شده وضعیت چگونه است؟
-    در تصویر برداری مستند یک اتفاق صورت گرفته که حالا باید این اتفاق بازسازی شود. باید در ساخت جنین مستندی تمام اصول مستند رعایت شود. این مستند باید به گونه ای ساخته شود که فضا دوچهره یا دو تصویره نشود. این مستند نشان دهنده یک کار بازسازی شده هست اما باید به گونه ای تولید شود که فضا ملموس باشد.

شما به عنوان تصویربردار تا چه اندازه در مراحل تحقیق شرکت می کنید؟
-    از آرزوهای من این است که روزی تصویربردار مستند، تصویربردارمحقق نامیده شود.  لازمه تصویربرداری مستند آشنایی کامل با شرایط محیطی جغرافیایی و مردم شناسی است. گاهی وقت ها خودم به دنبال تحقیق می روم.  تحقیق تمرینی بزرگ برای انتخاب نوع و روش فیلمبرداری است. بعضی مواقع کارگردان به تصویربردار اطلاعات کمی می دهد و تصویربردار با یک اتفاق روبرو می شود، این شرایط کار را برای تصویربردار سخت می کند. به عقیده من صددرصد فیلم قبل از فیلمبرداری انجام می شود و تصویربرداری صرفا"  یک کار فیزیکی است چون که همه کارها قبل از فیلمبرداری صورت گرفته و صحبت ها انجام شده است، مگر در حین کار اتفاقی صورت بگیرد.

آیا این نظر را درباره تصویربرداری کارهای مستند نیز قبول دارید؟ یعنی در کار مستند نیز فیلم قبل از تصویر برداری انجام می شود؟
-    این موضوع هنوز جای خود را در فیلمسازی مستند پیدا نکرده است، ولی وقتی فیلم مستندی می بینیم که بسیار کامل و جامع است اولین چیزی که به ذهنم می آید این است: " عجب تحقیقی داشت". مستند بدون آگاهی و تحقیق  ساخته نمی شود.

تصویربرداری کارهای که انجام داده اید با هم تفاوت دارد؟ به عنوان مثال در مستند طعم خورشید قاب بندی بسیار هنری بود اما در مستند شهر من پیتزا نگاه کاملا تغییر می کند. درباره تغییر نگاه در تصویربرداری هایتان بگویید؟
-     من از طریق یک کنجکاوی به تصویربرداری رسیدم در ادامه این کنجکاوی ها همیشه دنبال یک تفاوت خلاق بودم. چیزی که در فیلم طعم خورشید بسیار خودنمایی می کرد فضایی بود که کمتر در فیلم های مستند ایرانی دیده ایم دراین فیلم من به دنبال رنگ نزدیک به نارنجی تیره می گشتم هر چند جغرافیا کنجکاوی من را بسیار کم کرد چون من به دنبال چنین فضای در این کار باید تصویر خشن وگاهی لطیف می گرفتم بنابراین تصویرهای فیلم به این شکل در آمد. اما در فیلم شهر من پیتزا زمان برای تصویربرداری خیلی کم بود وما بایستی به سرعت از پیتزا فروشی خارج می شدیم زیرا پیتزا فروشی ها مکانی برای ملاقات جوانان است در این کار از روش تصویربرداری توریستی استفاده شد. در این تصویربرداری دوربین سرگردانی طنزگونه ای دارد. و همه چیز برایش جدید است. او نمی خواهد چیزی را از دست بدهد. 

این طنز گونگی را به چه دلیل در تصویربرداری به وجود آوردید؟ 
-    در مستند نوع تصویربرداری در بیان مفهوم فیلم اثر گذار است و کارگردان به دنبال این نوع تصویربرداری بود. تصویربرداری صرفا"به وجودآوردن تصویر شیک نیست، بلکه نوعی جستجو در کار است بنابراین در مسیر تصویربرداری یک فیلم نقاط تیره وروشن  زیادی یافت می شود.  قدرت تصویربردار درانتخاب روش هدایت این نقاط است.

در مستند به دلیل اینکه سوژه دائما" در حال حرکت و تغییر فضا است برای تصویربرداری دچار مشکل نمی شوید ؟
-    این تغییر فضاها بیشتر در نوع فیلمبرداری گزارشی اتفاق می افتد که نقطه مقابل آن مستند معماری است. در مستند گزارشی تصویربردار باید برای تمام اتفاقات آماده باشد من در خیلی از این تغییرات سعی می کنم کادرم را بر اساس نور موجود ببندم دراین نوع کار صدابردار خوب به کمک فیلمبردار می آید من خوشحالم که با صدابردارهای خوبی کار کردم صدابردارهایی مانند یدالله نجفی ، فرشید فرجی ....

پس هماهنگی بسیار دقیقی بین عوامل برای شکار سوژه های ناب در تصویر برداری مستند وجود دارد که لازم است با تصویر بردار مچ باشند؟
-    در ساخت فیلم های مستند در میان عوامل صحنه بیشتر از همه صدابردار باید با تصویربردار هماهنگ باشد چون او تنها کسی است که همیشه کنار تصویربردار است. صدابردار کسی است که می تواند پلان را خراب کند یا با کار خوبش اصلا در کار احساس نشود. تصویربردار زیاد نمی تواند به اطرافش نگاه کند اما صدابردار این امکان برایش وجود دارد بنابراین او می تواند در کار تاثیر زیادی داشته باشد.

تصویر بردار مستند تا چه اندازه لازم است به مردم نزدیک شود؟ برای بهتر تصویر گرفتن نیازی به شناخت فضا و آدم های مربوط به سوژه دارید؟
-    سوژه همیشه در حال انجام زندگی خود است این ما هستیم که وقت آن را می گیریم. این  دقیقا"همان تفاوت بین کار داستانی و مستند است پس ما نمی توانیم با اخلاق داستانی کار مستند انجام دهیم . تصویربردار همیشه بیشتر از بقیه دیده می شود مثلا" در کشور ما نیروی انتظامی از تصویربردار درخواست مجوز می کند. اول وآخر جواب من این است که سوژه را فدای کار نکنیم بلکه با سوژه زندگی کنیم واز همه مهمتر به آن احترام بگذاریم.

پس لزوم آشنایی بسیار زیادی برای تصویر بردار نسبت به فضا، محیط و آدم ها وجود دارد؟
-     این بستگی به تجربه تصویربردار دارد.

نحوه تصویربرداری در محیط های جغرافیای فرق می کند؟ بسیاری از مردم از دوربین می ترسند وبسیاری دیگر واهمه ای ندارند شما به عنوان تصویربردار که در فیلم های مستند گوناگونی شرکت داشتید نحوه برخورد مردم چگونه بود؟
-    رفتار مردم بستگی به میزان سواد، شغل ودرآمد آنها دارد. ولی در ایران موضوع فرق می کند و آن بی اعتمادی مردم به فیلم مستند است که شرایط کار را بسیار سخت می کند، باعث این بی اعتمادی رسانه ملی است. در کشور ساحل عاج رفتار مردم بسیار طبیعی بود و همه دوست داشتن با ما همکاری کنند، مردم با دروبین بسیار راحت بودند. مشابه این رفتار را در کشور افعانستان داشتم. مردم ایران به درخواست مجوز از گروه فیلمبرداری عادت کردند. این در صورتی خوب است که رفتار با گروه فیلمسازی را بلد باشند که این اتفاق کم پیش می آید. تحمل این بی احترامی ها جزئی از حرفه ما شده است . در فضاهای روستایی ارتباط برقرار کردن بسیار دوست داشتنی تر است، اختلاف بین این دو در سادگی وپیچیدگی زندگی است. من امیدوارم روزی برسد که من بدون هیچ مجوزی با خیالی راحت در کشور خودم تصویربرداری کنم.

در فیلم به کجا تعلق دارم مهوش شیخ اسلام به افغانستان سفر کردید. کار در کشور افغانستان و با مردم آنجا  به چه صورت بود؟
-    کار کردن با خانم شیخ اسلام بسیار لذت بخش بود. در افغانستان مشکلات امنیتی سیاسی بود اما افغان ها مردمی ساده و دوست داشتنی هستند و کار کردن با آنها بسیار ساده است.

یعنی مردم افغانستان نسبت به دوربین واکنش کمتری نشان می دادند؟
-    بله. فکر می کنم این راحتی آنها با دوربین به خاطر این است که دوربین در آنجا نوعی حمایتگر جهانی محسوب می شود.

فیلم شناخت:
تصویربرداری مستند دیوار  به کارگردانی آرش کوردسالی
تصویربرداری مستند به کجا تعلق دارم به کارگردانی مهوش شیخ السلام
تصویربرداری مستند طعم خورشید به کارگردانی عباس امینی
تصویربرداری مستند انقلاب در صاحل عاج به کارگردانی پیام پارسا
تصویربرداری مستند فتشیسم به کارگردانی مهدی طرفی
تصویربرداری داستانی جای دوست جای دشمن به کارگردانی الهام حسین زاده
تصویربرداری مستند شهر من پیتزا به کارگردانی علا محسنی

منبع:انسان شناسی وفرهنگ